Wzrost cen materiałów budowlanych,
a zmiana wynagrodzenia wykonawcy
r. pr. dr Maciej Swędzioł
26.11.2021
Ceny materiałów budowlanych biją kolejne rekordy na rynku. Zgodnie z danymi opublikowanymi przez Grupę PSB, ceny we wrześniu 2021 r., w stosunku do września 2020 r., średnio wzrosły o 21,7%. Odnotowano wzrosty we wszystkich 20 grupach towarowych. Z kolei ceny w okresie I-IX 2021 r., w porównaniu z analogicznym okresem 2020 r., wzrosły średnio wzrosły o 9,8%. Wzrosty odnotowano w 19 grupach.
Gwałtowny wzrost cen uderza również w inwestycje prywatne i publiczne, szczególnie te wieloletnie. W przypadku kontraktów, dla których oferty tworzono w pierwszej połowie zeszłego roku, okazuje się niejednokrotnie, że obecnie kalkulacja kosztów stała się całkowicie nieaktualna. Realizacja umów przez wykonawców w takich warunkach musi wiązać się z poniesieniem przez nich strat lub co najmniej utratą spodziewanego zysku.
Ryczałt, a dopuszczalność podwyższenia wynagrodzenia
Szczególnie w sferze publicznej wydaje się nadal pokutować mniemanie, że ustalenie w umowie z wykonawcą wynagrodzenia ryczałtowego zobowiązuje go do wykonania umowy po ustalonych cenach niezależnie od okoliczności zewnętrznych, które mogą mieć wpływ na opłacalność realizacji umowy. Zamawiający powołują się zwykle na brzmienie art. 632 §1 KC, zgodnie z którym: „Jeżeli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac.”
Prawdą jest, że nie każda zmiana sytuacji rynkowej, w tym kosztów wykonania umowy, kreuje po stronie wykonawcy roszczenie o zmianę umówionego wynagrodzenia. Ustawodawca przewidział jednak mechanizm chroniący wykonawców w przypadku wystąpienia zdarzeń nadzwyczajnych.
Zgodnie z art. 632 §2 KC: „Jeżeli jednak wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.”
W orzecznictwie przyjmuje się, że pojęcie „rażącej straty”, o którym mowa w art. 632 § 2 KC, należy rozumieć jako stratę niweczącą poczynioną przez wykonawcę kalkulację, przy uwzględnieniu zwykłego ryzyka kontraktowego. Nie jest wymagane, aby rozmiar straty zagrażał kondycji finansowej wykonawcy bądź narażał go na upadłość. Zakres tego uregulowania należy oceniać przez pryzmat straty związanej z konkretnym stosunkiem prawnym, z uwzględnieniem zarówno jej kryterium obiektywnego, jak i subiektywnego.
Wobec tego, pozostaje odpowiedzieć na pytanie, czy wzrost cen materiałów budowlanych i usług, szczególnie tak gwałtowny jak ten, który obserwujemy obecnie, stanowi podstawę do występowania przez wykonawców z roszczeniami o podwyższenie wynagrodzenia ryczałtowego?
Wzrost cen materiałów i usług, a wynagrodzenie ryczałtowe
Podobna problematyka rozstrzygana była przez sądy na kanwie spraw, które trafiły na wokandę w następstwie kryzysu gospodarczego obserwowanego około 2008 r. Wówczas Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że gwałtowny wzrost cen materiałów i usług może stanowić podstawę do dochodzenia przez wykonawców roszczeń na gruncie art. 632 §2 KC.
W rozpoznawanej sprawie o „kosztach prac” zadecydował poziom cen materiałów, który wzrósł się w 2007 r., tj. w toku wykonywania umowy zawartej dwa lata wcześniej. Już element skali tej podwyżki (23,87 %, w tym - inflacja w zakresie materiałów budowlanych 7,8 %, wzrost cen ponad poziom inflacji o 16 %), przedmiotowy zasięg wzrostu (zdecydowana większość materiałów budowalnych w związku z odnotowanym boomem na rynku budowlanym) oraz sam okres (tempo) wspomnianego wzrostu, mogłoby - obiektywnie rzecz biorąc - świadczyć o wystąpieniu istotnej zmiany stosunków w rozumieniu art. 632 § 2 KC. Doszło bowiem do wzrostu materiałów budowalnych w określonym czasie o prawie % ich poziomu z chwili zawarcia umowy o roboty budowlane. Należy stwierdzić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że gwałtowny wzrost cen materiałów i usług budowlanych po blisko 10 - letnim okresie ich stabilizacji, może być uznany za zaistnienie sytuacji nadzwyczajnej i nieprzewidywalnej w chwili zawierania umowy.
Sąd zwrócił również uwagę, że nawet starannie kalkulujący przedsiębiorca budowlany nie zawsze jest w stanie przewidzieć nagły wzrost cen materiałów budowlanych o znacznej skali, mimo określonych, wcześniejszych zaszłości na rynku budowlanym. Nie ma bowiem powodu do sugestii, że są to przewidywalne zmiany cykliczne. Przyjmowanie cen kosztorysowych niższych od średnich cen krajowych w toku procedury zamówieniowej może być brane pod uwagę przy określaniu skali „rażącej straty”, jaką ponosi wykonawca zastrzegający wynagrodzenie ryczałtowe w umowie o roboty budowlane. Nie ma natomiast związku z zagadnieniem przewidywalności istotnych zmian stosunków.
Przeglądaj wg. tematu